İBRAHİM ŞİNASİ KİMDİR?
(1826-1871)
İstanbul’da doğan sanatçı, Tophane kaleminde memur oldu. Fransızca öğrendi. Çalışkanlığı ve zekâsıyla göze çarpınca Mustafa Reşit Paşa tarafından maliye eğitimi alması için Paris’e gönderildi. Ülkeye dönünce Maarif Meclisi’ne tayin edildi. Ancak o, memurluktan çok, gazetecilik ve edebiyatla uğraştı.
Edebî kişiliği Tanzimat edebiyatının kurucularından olan sanatçı pek çok alanda ilke imza atmıştır. Agâh Efendi ile ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval’i çıkarmıştır. Bu gazetenin çıkmasıyla Tanzimat edebiyatı başlar. İlk tiyatro yapıtı sayılan “Şair Evlenmesi” adlı töre komedisini yazmıştır. Düz yazıda ilk defa noktalama işaretlerini kullanmıştır. Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi’ni kaleme alarak ilk makaleyi yazmıştır. Tasvir-i Efkâr gazetesini çıkarmıştır. Bu gazetelerdeki makalelerinde dilde sadeleşmeyi savunmuştur. Gazete yazılarında halkı eğitme amacı gütmüştür. Dil ve folklor alanında çalışmalar yapmıştır. “Durûb-ı Emsâl-i Osmaniye” adlı eserinde atasözlerini modern bir anlayışla bir araya toplamıştır. Bu, ilk atasözleri sözlüğü-müzdür. “Kamus-ı Osmanî” adlı sözlüğü yazmıştır. İlk şiir tercümelerini yapmıştır. La Fontaine’nin bazı fabllarını manzum olarak Türkeçeye çevirerek “Tercüme-i Manzume” adlarıyla yayımlamıştır. Seçme şiirlerini de “Müntehebât-ı Eş’ar” adlı eserde toplamıştır. Dilde sadeleşme hareketine öncülük etmiştir.
Sanatçı, seci ve cinas gibi özentili söz oyunlarından arınmış düz yazının kurucusu olmuştur. Cümleleri kısaltmış, paragraf birimini ilk kez o kullanmıştır. Fransız kültürü etkisinde kalarak eser vermiştir. “Sanat toplum içindir.” anlayışına bağlı kalmıştır. Mustafa Reşit Paşa için yazdığı kasidelerinde hem içerik hem de biçim açısından divan şiirinden ayrılmıştır. “Halk, vatan, millet” gibi kavramları ilk kez o kullanmıştır. Öz Türkçe ile yazdığı şiirlerinde halk edebiyatının etkisinde kalmıştır. Şiiri düşünceyi yaymanın aracı olarak gördüğünden lirizmden uzak şiirler yazmıştır. Eserlerinde parça güzelliği yerine bütün güzelliğine önem vermiştir. Klasisizm akımından etkilenmiştir. Bu yüzden onun akıl ve mantığa dayalı bir düşünce sistemi vardır. Türk edebiyatının Batılılaşmasında çok önemli rol oynamış, Namık Kemal ve Ziya Paşa’yı etkilemiştir.
Eserleri:
Tiyatro: Şair Evlenmesi
Şiir: Müntehebât-ı Eş’ar, Tercüme-i Manzume
Derleme: Durûb-ı Emsâl-i Osmaniye
Sözlük: Kamus-ı Osmanî
Gazete: Tercümân-ı Ahval, Tasvir-i Efkâr
Şair Evlenmesi Türk edebiyatının ilk tiyatro eseri kabul edilen oyunda, görücü usulüyle evlenmenin sakıncaları, alafrangalık ve toplumdaki bazı bozukluklar eleştirilir. Ortaoyunundan izler taşıyan eser, tek perdelik bir komedidir. Günlük konuşma diliyle yazılan eserde, halk arasında rastlanabilecek tipler vardır. Eserde saf bir şair olan Müştak Bey’in, sevdiği Kumru Hanım yerine onun çirkin ve yaşlı ablası Sakine Hanımla evlendirildiğini anlayınca itiraz etmesi konu edilir.
Güvender