BİR KÜTÜPHANE HAYALİ - CAN BAHADIR YÜCE
Yazmanın, nihayetinde, kaybolup gitmiş şeyleri (zamanı, anıları) geri getirme çabası olduğu söylenmiştir.
İster beyhude, ister asil bir uğraş olarak görülsün, yazının “kaybetme” duygusuyla bir bağı var. Kayıp kitapların gönül çelmesi belki bu yüzden. Son haftalarda yayımlanan iki roman (Şehrazat ve Kitap Evi) beni yeniden kaybolmuş eserlerin büyülü dünyasına götürdü. Kimi okurun sık döndüğü, çekici bir konu; çünkü kayıplar evreninde her zaman başka bir bölge keşfedebilirsiniz. Kayıp kitapların yaşayan bir tarihi var: Son beş yılda Mehmet Akif’in kayıp Kur’an meali ve Behçet Necatigil’in Tûtînâme çevirisi gün yüzüne çıktı, yayımlandı örneğin. Öte tarafta sanki suya yazılmış milyonlarca sayfa, yazarın mektubunu okura ulaştıramadığı sayısız örnek zamanın sonsuzluğunda yitip gitmiş.
Ömer Ayhan’ın romanı Şehrazat’ta, ömrünün son yıllarını Yeşilçam’ın kayıp filmlerini bulmaya adamış ilginç bir kahraman var. Enis Batur’un Kitap Evi’nde ise anlatıcıya miras kalan görkemli bir kütüphanenin öyküsünü okuyoruz -içinde edebiyat tarihinin kayıp başyapıtlarının da olduğu göz alıcı bir kitap evi. İki romanla aynı günlerde karşılaşmak zihnimde bir hayali canlandırdı: Sadece kayıp kitaplardan oluşan bir kütüphane hayali.
Kitap Evi’ndeki gibi cam bir yapı değil; kireç taşından, penceresiz büyük bir küp düşlüyorum. Perec’in kütüphane için “Hiçbir sıralama tek başına yeterli değildir” sözü aklımda, yine de zamanı ölçüt alan bir sıralamayı yeğlerim. Her çağ için bir kat: Merdivenlerden tırmandıkça kitap çeşitliliğinin insanı afallattığı, beyaz kâğıttan parşömene, papirüse, taş tabletlere doğru bir yolculuk...
İlk katta tanıdık isimler: Örneğin, Oktay Rifat’ın Zabit Fatma’nın Kuzusu adlı oyunu. Daha geçenlerde Selim İleri yazdı, yarım asır önce sahnelenen o oyunun metni kayıplara karışmış. Zabit Fatma’nın Kuzusu en ilginç örneklerden: Oyun birçok izleyicinin anılarında, zihninde yaşıyor ama metni elimizde yok. Oyun rafında Reşat Nuri’nin İstanbul Kızı’na uzanıyorum. Çalıkuşu’nun çekirdeği o kitap, ipuçları saklıyor olmalı. Yan rafta Asaf Hâlet Çelebi’nin Hint edebiyatı tarihi -çalındığı için hiç okuyamayacağımız metni Cemil Meriç’in Hint’iyle karşılaştırıp taramak isterdim. Salâh Birsel ve Hilmi Yavuz’un gençlik romanları, bir başka rafta Yusuf Atılgan’ın Eşek Sırtındaki Saksağan’ı: Faulkner üslubundan kurtulamadığı düşüncesiyle yok ettiği o ‘köy romanı’ nasıldı acaba? 60’ların başında Mississippi’de Faulkner ölüme hazırlanırken, aynı tarihlerde Manisa’nın bir köyünde bir Türk yazar onun üslubundan kurtulmaya çalışıyor. Kayıp kitabın öyküsü kadar ürpertici...
Üst katlara çıktıkça bütün bir edebiyat tarihi: Hemingway’in kaybolan bavulundaki savaş romanı, Gogol’ün yaktığı sayfalar, Lord Byron’ın otobiyografisi, Moliére’in sırra kadem basan oyunları, Goethe’den Sihirli Flüt’ün devamı, İbni İshak’ın es-Sire’sinin tam metni, Shakespeare’in kayıp Cardenio’su, Dede Korkut’un eksik kısımları... Asıl hazine ise en üst katta: Kutsal metinler, tahrif edilmemiş suhuf ve ilahi kelâm, Berossus adlı Babilli rahibin üç ciltlik dünya tarihi (ilk cildinin sadece Nuh Tufanı’na kadar olduğunu biliyor muydunuz?).
Kitabın bir nesne olarak yok oluşunun felaket gibi beklendiği bir çağda kayıp kitaplar düşü çoğu kimseye şaşırtıcı gelmeyecektir. Öte tarafta, asla okuyamayacağımız kitapları düşünmenin çok öğretici bir yanı var: Yazarak ölümsüzlüğü aramanın nasıl bir yanılsama olduğunu hatırlatıyor. Kitapların sonsuzluğunda faniliğimizin sınırları beliriyor. Bu yüzden hayalî kütüphanemin girişine Yedinci Söz’den o cümleyi asıyorum: “Sanat ve hikmetin ışığı kabir kapısına kadardır.”
Her okurun bir düşü var. Borges cenneti bir kütüphane olarak düşlerken kütüphane fikrinin ölümlülükle ilişkisini ıskalamıştı. Kim bilir, bütün kitapların eksiksiz toplandığı bir kütüphane, ölümsüzlüğe en yakın olduğumuz yerdir belki. Ama zaten biliyoruz: Tamamlanmış kütüphane yoktur.
Can Bahadır Yüce
17 Haziran 2014, Salı
