TAKTİ:
Aruzla yazılmış bir manzumenin ölçüsünü bulmak için, mısraları meydana getiren sözcüklerdeki heceleri, yukardaki örnekte görüldüğü gibi, nokta ve çizgiyle işaretlemeye ve kalıplara göre bölmeye takti denir.
ARUZ KALIPLARI :
Aruz ölçüsünün çeşitli kalıpları vardır. Bu kalıplardan en çok kulanılanları ve hatırda tutulması kolay olanları tanıtmayı uygun bulduk. Aruz kalıbına, eskiler, cüz derlerdi.
Türk edebiyatında kullanılan kalıplar şunlardır:
Müstef'ilün, mefâilün, mefâîlün, feilâtün, fâilâtün, müfteilün, mütefâilün, müstefilâtün, feilün, fâ'lün, feûlün, mef'ûlü, fâilâtü, mefâîlü.
Bu kalıplar, biribirleriyle bağlanışları bakımından üç kümeye ayrılır. Birinci kümede bulunanlara Tekdüzen ( = muttarit), ikinci kümede bulunanlara Yarı karma ( = yarı muhtelit), üçüncü kümede bulunanlara da Karma ( = muhtelit) ölçüler denir. Şimdi bunları sırasıyla görelim :
1. Tekdüzen ölçüler (= muttarit vezinler) :
Bu ölçüler, bir tek kalıbın arka arkaya sıralanmasıyla meydana gelir
örnek : Me fâ i lün / me fâ i lün / me fâ l lün / me fâ i lun
. — . — / . — . — / . — . —/ . — . —
Fâ i lâ tün / fâ i lâ tün / fâ i lâ tün / fâ i lün
—. — —/—. — —/—. — —/ —. —
2. Yarı karma ölçüler ( - Yarı muhtelit vezinler):
Yarı karma ölçüler ayrı ayrı iki kalıbın önce yanyana gelmeleri, sonra da o durumda tekrarlanmâsiyle meydana gelirler. Bu tür ölçüler ilk iki kalıbın ayrı ayrı olmalarından dolayı karma (= muhtelit), bu durumlarıyle tekrarlanmaları yüzünden de muttarid karakter taşırlar. Onun için böylesi ölçülere Yarı karma ölçü denmiştir.
örnek:
Me fâ i lün / fe û lün / me fâ î lün / fe û lün
. — — — / . — —/—. — — / . — —
Mef' û lü / me fâ i lün / mef' ü lü / me fâ î lün
— — . / . — — — / — — . / . — — —
SEKTİ MELİH:
Sekt-i melih, aruz ölçüsünde her zaman kullanılan bir ölçü değildir. Daha çok mesnevi türünde arada sırada kulladır. Melih «tatlı», «çekici» ve «güzel» anlamlarına gelir. Sekt ise «nefes almadan sesi kısma» demektir. Edebiyatta sekt, «ahenk kırıklığı» anlamında kullanılmaktadır.
Mesnevi gibi uzun manzumelerde bir ölçünün sürekli olarak kullanılması usanç verir. Arada bir sekti melih yapmak suretiyle ölçünün ahenginde bir kırma, bir değişiklik meydana getirme ihtiyacı duyulmuştur. Fakat bu bir kural olmadığı için her uzun nazımda başvurulması gereken zorunluk sayılmamıştır. Sekt-i melih şu şekilde yapılır:
Mef'ûlü mefâilün feûlün ölçüsü, önce iki kalıba bölünür. Bu bölünmede ölçü su şekle girer:
Mef'û lü me fâ /i lün fe û lün
Birinci kalıbın üçüncü ve dördüncü heceleri bir tek kapalı, yani tam sesli hece durumuna getirilir. O zaman ölçü şu şekli alır :
Mef'û İlin fâ / i lün fe û lün
— — — — /. — .— —
Böylece on hecelik ölçü, dokuz heceye düşer. Bu ölçüye göre mısra şu şekilde takti edilir:
Sen sin hâ lâ / te nim de câ nım
— — — — / . — . — —
Mef'û lün fâ / i lün fe û lün
— — — — / . — . — —
KONU ANLATIM VİDEOSU ( Youtube Kanalımız için TIKLAYINIZ )
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR: